Από τα τέλη της δεκαετίας του ’60 εμφανίστηκαν νέα κινήματα διαμαρτυρίας στη Δυτική Γερμανία και, λίγο αργότερα, στην Ελλάδα: το δεύτερο κύμα του φεμινισμού (γύρω στο ’68 στη Δυτική Γερμανία, από τα τέλη της δεκαετίας του ’70 στην Ελλάδα) και το κίνημα απελευθέρωσης των ομοφυλοφίλων (επίσης γύρω στο 1968 στη Δυτική Γερμανία και στα μέσα της δεκαετίας του ’70 στην Ελλάδα). Οι φεμινίστριες πολιτικοποίησαν θέματα που θεωρούνταν “προσωπικά” και ασχολήθηκαν ιδιαίτερα στις δύο αυτές χώρες με τους νομικούς και κοινωνικούς περιορισμούς στις εκτρώσεις και τους βιασμούς που βίωναν πολλές γυναίκες.
Παράλληλα, στα μέσα και τέλη της δεκαετίας του ’70, οι κρατικοί θεσμοί της Δυτικής Γερμανίας άρχισαν να καταπιάνονται πιο σοβαρά την ένταξη των μεταναστών. Ανέπτυξαν διάφορες προτάσεις ένταξης. Οι προτάσεις αυτές συνήθως δεν εξέταζαν αν και πώς η κοινωνία υποδοχής μπορούσε να αλλάξει, ώστε να εγκολπωθεί τις πολιτισμικές πρακτικές των μεταναστών. Αντίθετα, κατά κανόνα επεδίωκαν να ενθαρρύνουν ή και να πιέσουν τους μετανάστες να προσαρμοστούν στις κοινωνικές νόρμες στη Δυτική Γερμανία. Στο πλαίσιο αυτό, οι προτάσεις ένταξης ήταν συχνά συγκαταβατικές και συνδυάζονταν με πολιτισμικά ρατσιστικές αντιλήψεις, ότι οι μετανάστες δημιουργούσαν γκέτο (Reinecke 2021) ή ότι οι οικογένειες μεταναστών δεν μπορούσαν να εγκλιματιστούν εύκολα στην πραγματικότητα της Δυτικής Γερμανίας (Stokes, 2022). Η ευέλικτη “περίοδος αναμονής” που εφάρμοσε το Υπουργείο Εργασίας το 1979 αποτελεί παράδειγμα της τελευταίας αντίληψης. Οι έφηβοι μετανάστες έπρεπε να περιμένουν δύο χρόνια για να αποκτήσουν πρόσβαση στην αγορά εργασίας, εκτός αν συμμετείχαν σε δραστηριότητες, όπως η παρακολούθηση επαγγελματικών μαθημάτων. Το Υπουργείο Εργασίας υποστήριξε ότι το μέτρο αυτό βοηθούσε τους μετανάστες εφήβους να ενσωματωθούν (Stokes, 2022). Εν τω μεταξύ, το 1974 η ομοσπονδιακή κυβέρνηση μεταρρύθμισε την παροχή επιδομάτων τέκνων για τους μετανάστες εργάτες, ώστε να προσφέρει μειωμένα ποσά για τα παιδιά τους που δεν ζούσαν στη Δυτική Γερμανία (Stokes, 2022). Σε κάθε περίπτωση, τα χριστιανοδημοκρατικά κόμματα, τα οποία ηγήθηκαν της ομοσπονδιακής κυβέρνησης από το 1982 έως το 1998, πίστευαν ακράδαντα ότι η Δυτική Γερμανία δεν ήταν “χώρα μεταναστών” (Wiliarty, 2021), και, ως εκ τούτου, δεν έδειξαν έντονο ενδιαφέρον για την προσπάθεια ένταξης των μεταναστών σε ομοσπονδιακό επίπεδο.
Εντωμεταξύ, άλλαξαν και οι συνθήκες ορισμένων Ελλήνων μεταναστών που παρέμειναν στη Δυτική Γερμανία. Αν και αρκετοί από αυτούς συνέχισαν να είναι εργάτες, ένας αυξανόμενος αριθμός Ελλήνων μεταναστών άρχισε να διευθύνει τις επιχειρήσεις του, συνήθως στο χώρο της εστίασης (Möhring, 2012).
Καθώς προχωρούσε η δεκαετία του 1970, οι πολιτικές και οικονομικές αλλαγές στην Ελλάδα επηρέασαν την κατάσταση των Ελλήνων μεταναστών. Το 1974, η δικτατορία κατέρρευσε στην Ελλάδα και ακολούθησε μια σταθερή δημοκρατία. Τα κόμματα, συμπεριλαμβανομένου του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας, έγιναν νόμιμα το 1974. Εν τω μεταξύ, η ελληνική οικονομία είχε βελτιωθεί από τη δεκαετία του 1960. Έχοντας πλέον περισσότερες δυνατότητες να βρουν δουλειά στην Ελλάδα ή/και μη φοβούμενοι πλέον να εκφράσουν τις πολιτικές τους απόψεις δημόσια, αρκετοί Έλληνες μετανάστες στη Δυτική Γερμανία επανεγκαταστάθηκαν στην Ελλάδα. Συνολικά, ο αριθμός των Ελλήνων στη Δυτική Γερμανία μειώθηκε από 407.614 το 1973 σε 274.973 το 1988 (πηγή: Ομοσπονδιακή Στατιστική Υπηρεσία, Γερμανία).
Οι περιορισμοί στις οικογένειες των μεταναστών και η βελτίωση της κοινωνικής θέσης ορισμένων Ελλήνων μεταναστών άλλαξαν ως ένα βαθμό το περιεχόμενο των αιτημάτων τους. Αν και οι απεργίες στα εργοστάσια και οι καταλήψεις συνεχίστηκαν, οι Κοινότητες των μεταναστών εστίασαν όλο και περισσότερο στις συνθήκες των μεταναστευτικών οικογενειών. Ένα ζωτικής σημασίας ζήτημα για τις διαμαρτυρίες των μεταναστών, ιδιαίτερα την περίοδο 1974-1981, ήταν η δημιουργία και διατήρηση σχολείων όπου τα παιδιά των μεταναστών θα μπορούσαν να διδάσκονται στα ελληνικά. Οι ελληνικές Κοινότητες, συμπεριλαμβανομένης της ΟΕΚ, δηλαδή της Ομοσπονδίας Ελληνικών Κοινοτήτων Δυτικής Γερμανίας, πραγματοποίησαν διαμαρτυρίες, ακόμη και απεργίες πείνας, για την προώθηση του αιτήματος να ιδρυθούν και να υποστηριχθούν ελληνικά σχολεία. Η ΟΕΚ ασκούσε επίσης πιέσεις στους τοπικούς και ομοσπονδιακούς θεσμούς στη Δυτική Γερμανία για την προώθηση τέτοιων σχολείων. Η έμφαση αυτών των κινητοποιήσεων για την ίδρυση ελληνικών σχολείων δεν τερμάτισε τη συνεργασία μεταξύ Ελλήνων μεταναστών, άλλων μεταναστών και Γερμανών ακτιβιστών, η οποία είχε γίνει πιο έντονη τα προηγούμενα χρόνια. Ελληνικά και δυτικογερμανικά συνδικάτα, συμπεριλαμβανομένης της DGB [Deutscher Gewerkschaftsbund, Γερμανική Συνομοσπονδία Συνδικάτων], διεκδίκησαν τη δημιουργία δίγλωσσων σχολείων όπου Έλληνες και Γερμανοί εκπαιδευτικοί θα συνεργάζονταν (Adamopoulou, 2022). Εν τω μεταξύ, η ΟΕΚ προσέγγισε την DGB για να προωθήσουν από κοινού τα δικαιώματα των [ετεροφυλόφιλων] Ελληνίδων μεταναστριών στη Δυτική Γερμανία. Οι σχετικές πρωτοβουλίες της ΟΕΚ δεν σχετίζονταν, βέβαια, με το φεμινιστικό κίνημα που είχε δραστηριοποιηθεί στη Δυτική Γερμανία και στην Ελλάδα την περίοδο αυτή και δεν άγγιζαν θέματα σεξουαλικότητας.
Παράλληλα, λιγότερο εμφανείς μορφές αμφισβήτησης των αρχών εμφανίστηκαν μεταξύ των Ελλήνων μεταναστών. Καθοριστικό είναι ότι οι αυξανόμενοι σε αριθμό μη Γερμανοί ιδιοκτήτες εστιατορίων αντιμετώπισαν ένα εχθρικό πολιτικό και οικονομικό περιβάλλον. Ως αποτέλεσμα, χρησιμοποίησαν τις νόμιμες δυνατότητες που είχαν στη διάθεσή τους και, σε ορισμένες περιπτώσεις, κατέφυγαν ακόμη και σε παράνομες δραστηριότητες, όπως η χρήση ενός ντόπιου Γερμανού ως κατ’ όνομα ιδιοκτήτη της επιχείρησής τους (Möhring, 2014). Έτσι, αν και δεν διαμαρτυρήθηκαν ανοιχτά σε αυτή την περίπτωση, αντιστάθηκαν στους περιορισμούς που τους έθεταν οι κρατικοί θεσμοί και η κοινωνία της Δυτικής Γερμανίας στη λειτουργία των επιχειρήσεών τους.
Υλικό
14: Φυλλάδιο (εξώφυλλο) σχετικά με τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η ελληνική νεολαία στην Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας. Ευγενική παραχώρηση της ΟΕΚ.
15: ΟΕΚ, επιτροπή γυναικών: Φυλλάδιο (εξώφυλλο) σχετικά με τις Ελληνίδες μετανάστριες και τα συνδικάτα. Ευγενική παραχώρηση της ΟΕΚ.
16: Συνεδρίαση της ΟΕΚ για τις Ελληνίδες μετανάστριες. Ευγενική προσφορά της ΟΕΚ.
17: Ostermarsch, 1987. Συμμετοχή Ελλήνων μεταναστών. Ευγενική παραχώρηση της ΟΕΚ.
18: Πολυεθνική πορεία την 1η Μαΐου. Ευγενική παραχώρηση της OEK.
19: Ανακοινώσεις της ΟΕΚ μετά το 7ο συνέδριό της το 1980. Ευγενική προσφορά της ΟΕΚ. Αναφερόμενα θέματα: ΟΕΚ:
- Η “ανάγκη για ενότητα” μεταξύ των Ελλήνων μεταναστών
- Το δικαίωμα ψήφου των Ελλήνων μεταναστών στη Δυτική Γερμανία.
- Επιδόματα τέκνων και μετανάστες
- Ζητήματα των νέων μεταναστών.
